Γιατί το σωστό είναι αυτό που μας κάνει ικανοποιημένους κι αντίστροφα…

Υπάρχουν «κανόνες» που φέρνουν πίεση και δυσφορία. 

Υπάρχουν κανόνες και «πιέσεις» που μας κάνουν πιο σίγουρους και ικανοποιημένους. 

Υπάρχουν «χαρές» που καλό είναι να τις αποφεύγουμε. 

Υπάρχουν και «στερήσεις» που αξίζει να γευτούμε το τρύπημα από το αγκάθι τους, επειδή, με μια υποχώρηση σε κάτι που δεν είναι και τόσο σημαντικό, μπορούμε να εξασφαλίσουμε κάτι πιο σημαντικό… 

Υπάρχουν απόψεις που προκαλούν απόρριψη, αμφιβολία κι ανασφάλεια… 

Υπάρχουν και απόψεις που δεν φοβούνται να αναγνωρίσουν αξία και στις άλλες... 

Η συζήτηση για το ψεύτικο και το αληθινό, για το «λάθος» και το «σωστό», φαίνεται σαν αδιέξοδο… Και τι να πούμε εμείς, από τη στιγμή που μας τα είπε όλα ο Αριστοτέλης;

Στη σύγχρονη (τόσο πολύπλοκη) κοινωνική πραγματικότητα, μπορεί, τελικά, το «σωστό» να συμπίπτει με ό,τι μας κάνει πλήρεις κι ευτυχισμένους;

Και βέβαια μπορεί. 

Μια έννοια της πληρότητας, περιλαμβάνει την εναρμόνιση ανάμεσα σε αυτό που είναι καλό γενικά και σ’ αυτό που είναι καλό προσωπικά. Αλλά και στην επιστήμη της ψυχολογίας, οι θεωρίες που περιγράφουν την εξέλιξη των ηθικών σταδίων, στα ανώτερα επίπεδα των σταδίων αυτών, αναφέρονται στις πράξεις του ατόμου για το κοινό καλό. Εκείνες οι πράξεις, στη φιλοσοφία, φαίνεται ότι εγγυούνται τα προστατευτικά για την ψυχική ισορροπία αισθήματα πληρότητας: αυτή η άποψη, έχει να κάνει και με το «δύσκολο» δρόμο ως τον πιο σωστό, αλλά μήπως το δίλημμα ανάμεσα στο «εύκολο» και στο «δύσκολο» είναι ψεύτικο; Θέλω με αυτήν την ερώτηση να απαντήσω ότι, προφανώς η δυσκολία ξεπερνιέται με την εξάσκηση στις μεσότητες και την αποφυγή των υπερβολών και των ελλείψεων κι ότι δεν αναφέρεται σε κάτι παραπάνω από τον «πόνο» του να «στύψουμε» το μυαλό μας για καλύτερες εναλλακτικές…

Μυστικό πρώτο: Θετικό είναι, το να μπορείς να απαντάς «ναι» με προσθέσεις κι όχι με αφαιρέσεις… Επομένως, για να νιώθουμε καλά, δηλαδή για να έχουμε εκείνη τη θετική διάθεση (και προδιάθεση) που προσφέρει η ισορροπία, το θέμα είναι να μπορούμε να προσθέτουμε, όχι να αφαιρούμε! Για παράδειγμα, όταν κάτι έγινε, δεν αλλάζει. Προκειμένου το «σωστό» να μας κάνει να ανακτήσουμε την ανωτερότητά μας και να είμαστε ικανοποιημένοι, η ισορροπία θα εξασφαλιστεί με πράξεις, όταν προσθέσουμε αυτό που κάνει το σύνολο καλύτερο: δηλαδή, να επανορθώνουμε και να συνεχίζουμε να τονίζουμε τα θετικά στοιχεία.

Μυστικό δεύτερο: Το θέμα δεν είναι μόνο να ξέρουμε καλά τους κανόνες, αλλά και να είμαστε «υποψιασμένοι» σχετικά με την εμβέλειά τους! Όλα τα άτομα, από μικρή ηλικία, διαμορφώνουν απόψεις και κανόνες για το «σωστό» και το «λάθος», ακόμη και πριν έρθουν αντιμέτωπα με συγκεκριμένες καταστάσεις. Η χρησιμότητα και η εμβέλεια των κανόνων, μαθαίνονται τελικά στην πράξη, αφού έχουν να κάνουν με τους ρόλους μας (που κάποιες φορές είναι και αντιφατικοί μεταξύ τους), με το τι ορίζουμε σε κάθε περίσταση ως «δύναμη» ή ως «αδυναμία», με τους «άλλους» οι οποίοι είναι σημαντικοί για εμάς, με κάποιες έκτακτες ανάγκες και περιστάσεις κτλ. Για παράδειγμα, η υπακοή και η συνεργασία, κάποιες φορές, φαίνονται μάταιες, δύσκολες ή ίσως γίνονται λανθασμένα αντιληπτές ως ενδείξεις αδυναμίας…

Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να επισημάνω ότι, κάποιες από τις σκέψεις και τις αναπαραστάσεις μας, διαμορφώνονται με τρόπους που, αντί να μας διευκολύνουν, μας περιορίζουν και μας εγκλωβίζουν. Αυτή η κατάσταση, μπορεί να μας κάνει ακόμη και «καταθλιπτικούς» ή «παραβατικούς», αν ο πήχης είναι άπιαστος.

Κάποιες φορές, τα άτομα αδικούν τους εαυτούς τους, με το να λαμβάνουν υπόψη μικρές ατυχίες ή «αποτυχίες» σε ασήμαντα πράγματα… Ένας πολύ υψηλός πήχης, ίσως είναι απλά διαμορφωμένος από ατελείς σκέψεις! Δηλαδή, τα άτομα, απλά αγνοούν ότι κι άλλοι στη θέση τους έχουν βιώσει ανάλογες ματαιώσεις κι απογοητεύσεις. Επίσης, όταν ένα άτομο πιστεύει ότι μια μικρή λεπτομέρεια αρκεί για να χαλάσει το σύνολο ή όταν έχει την τάση να ξεχνάει τα θετικά που συμβαίνουν και να τα αποδίδει στη τύχη ή/ και να μεγαλοποιεί τα αρνητικά, ρίχνοντας τις ευθύνες στον εαυτό του, είναι πιο πιθανό να είναι ανήσυχο, κουρασμένο, απογοητευμένο, θλιμμένο και νευριασμένο.

Κάποια άτομα, έχουν την τάση να βλέπουν τα πράγματα πιο πολύπλοκα απ’ όσο είναι, με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται και στις διαπροσωπικές σχέσεις τους. Σε περιπτώσεις που τα άτομα παρουσιάζουν ανάλογα με τα παραπάνω δυσλειτουργικά σκεπτικά, τα ίδια δεν φταίνε γι’ αυτό που τους συμβαίνει. Με τη βοήθεια ενός ψυχολόγου, όλοι μπορούν να ανακαλύψουν τα δυνατά σημεία που πρέπει να αναδειχτούν στη θέση των αδύναμων, να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση και να είναι πλήρεις, αυτόνομοι, δημιουργικοί και ικανοποιημένοι! Χρειάζονται, όμως, οπωσδήποτε κι έναν υποστηρικτικό περίγυρο, εντός του οποίου οι σχέσεις τους θα είναι ουσιαστικές σχέσεις φιλίας, δικαιοσύνης και αποδοχής και, σίγουρα, χωρίς κριτική!

Τι μπορεί, όμως, να συμβαίνει όταν ξέρουμε το «σωστό» αλλά δεν μπορούμε να το πράξουμε;

Μυστικό τρίτο: Αρκετές φορές ανακαλύπτω, ότι, άτομα που νιώθουν πίεση για το «σωστό», έχουν στο μυαλό τους το «σωστό» μεταφρασμένο αποκλειστικά σε μια λίστα απαγορευτικών κι υποχρεώσεων, τις οποίες δεν μπορούν να δουν με πιο δημιουργικό/ διασκεδαστικό τρόπο… Αυτή η κατάσταση, είναι φυσικό να δυσκολεύει τα άτομα να πράττουν κατ’ εξακολούθηση το σωστό και στη συνέχεια, τους δημιουργεί την αίσθηση ότι δεν είναι το ίδιο ικανά με τους άλλους, αφού είναι σημαντικό γι’ αυτά να είναι ανώτερα, δίκαια, υπεύθυνα και καλά…

Ένα παράδειγμα αρνητικών κανόνων, δηλαδή κανόνων που μπαίνουν με αφαιρέσεις κι όχι με προσθέσεις είναι, όταν επαναλαμβάνουμε (με φωνές) στα παιδιά «μην παίζεις πολλή ώρα με το τάμπλετ», αλλά δεν έχουμε κάτι εναλλακτικό να τους προτείνουμε στη θέση του. Κάτι ανάλογο συμβαίνει κι όταν εφαρμόζουμε απαγορεύσεις στον εαυτό μας! Ωστόσο, συχνά, αρκεί να προσθέσουμε κάτι λειτουργικό (και ευχάριστο) και μειώνεται αυτομάτως ο χώρος του δυσλειτουργικού. Έτσι λύνεται ένα κρίσιμο μέρος του προβλήματος… Κρίσιμο, με την έννοια του ότι, ύστερα, η δυσλειτουργική συμπεριφορά (και οι αρνητικές συνέπειες της) περιορίζεται, επομένως, στο σωστό βαθμό πια, μπορεί να είναι ακόμη και χρήσιμη…

Στα θέματα κανόνων και ορίων, βρίσκεται, τελικά, το «ψητό»: τα άτομα που είναι σε θέση να κατανοήσουν το «παιχνίδι» των κανόνων και να διαχειριστούν τους περιορισμούς με εναλλακτικές, εστιάζοντας σε ένα λειτουργικό σύνολο, προφανώς είναι πιο ικανοποιημένα από τις επιλογές τους, έχουν λιγότερο άγχος και λιγότερα αισθήματα ματαίωσης, είναι πιο αποφασιστικά κτλ…

Βέβαια, πολλοί από τους κανόνες και τις περιστάσεις που καθορίζουν το τι είναι «σωστό» και τι είναι «λάθος», παραμένουν (εν μέρει) υποκειμενικοί... Αν και, αυτή η σχετικότητα, για πολλά άτομα γίνεται «πονοκέφαλος», επειδή κλονίζει τον τρόπο με τον οποίο πιστεύουν στον εαυτό τους, στην πραγματικότητα, αυτή είναι που δίνει νόημα στις επιλογές και στην ελευθερία μας! Από την άλλη πλευρά, μπορούμε να εστιάζουμε σ’ ένα άλλο επίπεδο, στο οποίο, φαίνεται ότι υπάρχει μια συμφωνία, σε πολλά από αυτά που θεωρούμε «σωστά» και «λάθη»… Μάλιστα, αυτή η τάση, δεν οφείλεται μόνο στην κοινωνικοποίησή μας αλλά και σε μια προδιάθεση που είναι έμφυτη στο είδος μας… Η έμφυτη προδιάθεση της ηθικής (της δικαιοσύνης και της φιλίας), μπορεί να έχει κάποιο νόημα…

…Επειδή, το πραγματικά σωστό, είναι αυτό που μας κάνει χαρούμενους. Δεν θα έβγαινε νόημα αλλιώς…

Χ. Κ.