Να ...ψυχολογεί κανείς ή να μην ψυχολογεί;

"Ψυχολογώ", απλοϊκά*, σημαίνει ότι, ανάγω τις συμπεριφορές κάποιου σε ψυχολογικά αίτια, δηλαδή τις εξηγώ με αναφορές στην (ιδιαίτερη) ψυχοσύνθεσή του, παρουσιάζω αυτή τη σχέση (δηλαδή τη σχέση συμπεριφορών και "ποιότητας" του ατόμου) ως αιτιοκρατική και σε πολλές περιπτώσεις προβλέπω και τις μελλοντικές του αντιδράσεις με βάση μεμονωμένα "δείγματα"...
...αυτό σημαίνει επίσης, ότι αρκετές φορές βλέπω καλά το "δέντρο", με κίνδυνο, όμως, να χάνω συστηματικά το "δάσος"...
...σημαίνει και ότι, επειδή συνδέω τις -υπό διαφορετικές συνθήκες- συμπεριφορές κάποιου με τυχαίο τρόπο, εξάγω συμπεράσματα ή/ και αληθοφανείς "νόμους" σαν να είχαν όλες οι συμπεριφορές την ίδια "βαρύτητα"...

Πόσο χρήσιμα θα ήταν, τελικά, τέτοιους είδους συμπεράσματα και υπό ποιες συνθήκες αυτά θα ήταν "ασφαλή"; Και τι μπορεί να σημαίνει, με τα παραπάνω δεδομένα, ότι "θέλω να μου φέρονται ανάλογα με αυτό που (δείχνω ότι) είμαι";

2 Απριλίου: Παγκόσμια Ημέρα για τον Αυτισμό, αφιέρωμα στην εκπαίδευση και τη δημιουργία λειτουργικών χώρων

Ο όρος "αυτισμός", εισήχθη πριν από αρκετά χρόνια, προκειμένου να περιγράψει τα χαρακτηριστικά κάποιων ατόμων που φαίνονταν να προτιμούν να στρέφονται στον εαυτό τους, δηλαδή τα άτομα που ταυτόχρονα με κάποιες άλλες διαφορετικές συμπεριφορές, δεν αναπτύσσουν εύκολα δεσμούς με τους άλλους. Αρκετά χρόνια μετά, γνωρίζουμε καλά ότι πρόκειται για "ένα μωσαϊκό με πολλά χρώματα", για έναν διαφορετικό τρόπο κατανόησης της πραγματικότητας και αλληλεπίδρασης με τους άλλους...

Πολύ γενικά, το κάθε άτομο που περιγράφεται με διαταραχές αυτιστικού φάσματος, δεν είναι και τόσο "παράξενο", δεν είναι και τόσο "απρόβλεπτο", δεν είναι ένας "άρρωστος", αλλά είναι ένα άτομο διαφορετικό, ένα άτομο που σκέφτεται με διαφορετικό τρόπο, χωρίς να εκφράζεται απαραίτητα με το λόγο, ένα άτομο που παίζει με διαφορετικό τρόπο, χωρίς να του αρέσει απαραίτητα το άγγιγμα, δεν κινείται προς τα άλλα άτομα για να αναπτύξει εκείνο τη σχέση, προτιμάει κάποιους ήχους αλλά κάποιους άλλους όχι, δεν βαριέται να παίζει μόνο του και του αρέσει η "ρουτίνα". Παρόλα αυτά, κάθε άτομο δεν μοιάζει με όλα τα άλλα, κάποια παιδιά μπορούν να συμμετέχουν κανονικά σε σχολικές δραστηριότητες ενώ κάποια άλλα όχι, κάποιες ημέρες μπορεί να τα βρίσκουμε πιο "κλειστά" και κάποιες άλλες πιο "ανοικτά", αλλά αυτό που χαρακτηρίζει περισσότερο τα άτομα με διαταραχές αυτιστικού φάσματος, κατά τη γνώμη μου, είναι η λέξη "επιλεκτικά".

Αυτή η περιγραφή, των ατόμων με διαταραχές αυτιστικού φάσματος ως διαφορετικά, με έμφαση στην επιλεκτικότητα, υπαγορεύει τις 10 πιο συγκεκριμένες προτεραιότητες που θα παρουσιάσουμε παρακάτω*:

Tablet στο σχολείο: "υπέρ" ή "κατά";

Η αλήθεια είναι ότι, πολύ συχνά, οι αλλαγές, μας βρίσκουν κάπως αμήχανους στο να εκμεταλλευτούμε άμεσα τα θετικά τους στοιχεία, με αποτέλεσμα να περιοριζόμαστε μόνο σε διαλόγους που καταλήγουν σε "υπέρ" ή "κατά", τα οποία, κάθε άλλο παρά προετοιμάζουν "γέφυρες" για πιο δημιουργικούς συνδυασμούς που θα αξιοποιούν ευκαιρίες ταυτόχρονα με το να διαχειρίζονται μελλοντικούς "κινδύνους"... Κάπως έτσι φαίνεται ότι είναι τα πράγματα και στην περίπτωση που εξετάζουμε εδώ.

Σε αυτό το άρθρο λοιπόν, παρουσιάζουμε μια προσωπική άποψη, η οποία αναφέρεται στη χρήση των τεχνολογικών μέσων και περισσότερο του "tablet" στα σχολεία. Αφορά κυρίως τα παιδιά που πηγαίνουν στο δημοτικό σχολείο και απαντά σε απορίες γονέων.

Η διαχείριση συγκρούσεων στις ομάδες κοινωνικοποίησης των παιδιών (οικογένεια-σχολείο-συνομήλικοι): πλαίσιο και αρχές*

1. Αντί προλόγου

Πράγματι, υπάρχουν πρακτικές για την επίλυση των συγκρούσεων οι οποίες παρουσιάζονται με στάτους "πανάκειας". Κατά τη γνώμη μου, χρειάζεται προσοχή όταν, (ως επιστήμονες) λέμε ότι κάτι λειτουργεί ως "μαγικό ραβδί" κι αυτό επειδή, η κάθε καινοτομία, προκειμένου να έχει τα θετικά αποτελέσματα που "υπόσχεται", θα πρέπει να "τηρεί" ορισμένες προϋποθέσεις: στην προκειμένη περίπτωση, χρειάζεται πάντα να υπάρχει (δηλαδή, να υπάρχει πριν εισάγουμε τις "καινοτομίες") ένας λειτουργικός κοινωνικός ιστός, ο οποίος, θα "αντιλαμβάνεται" την εκάστοτε "απειλή" και θα μπορεί να θέσει (υπεύθυνα και συντονισμένα) σε εφαρμογή τις πρακτικές και τις καινοτομίες του "οπλοστασίου" του. Ναι, τα προγράμματα ειρηνικής επίλυσης διαφορών μπορούν να επιλύσουν αποτελεσματικά τις συγκρούσεις, τονώνοντας μάλιστα τους κοινωνικούς δεσμούς και καλλιεργώντας θετικό/συνεργατικό κλίμα, όταν, προφανώς, η ομάδα που τα εφαρμόζει είναι (ήδη) λειτουργική! Εάν λοιπόν, κάποια μέλη της ομάδας έχουν διαχωρίσει τη θέση τους, έχουν, δηλαδή, "αποκοπεί" από την κοινότητα, τότε χρειάζεται κάτι περισσότερο από την εισαγωγή μιας καινοτομίας, η οποία, στην πραγματικότητα, είναι μάλιστα τόσο "φιλελεύθερη"... Τα συγκεκριμένα προγράμματα, χρειάζονται, ούτε λίγο ούτε πολύ, τη δέσμευση όλων των πλευρών της σχολικής κοινότητας, κι αυτές περιλαμβάνουν τις ομάδες κοινωνικοποίησης (σχολείο, οικογένεια, συνομήλικοι) στις οποίες θα αναφερθούμε σε αυτήν την παρουσίαση.

Όλα, όμως, ξεκινάνε, παίρνοντας ως αξιώματα, πρώτον ότι, η εκπαίδευση είναι μια διαδικασία που λαμβάνει χώρα (κατά κανόνα) σε ομάδες και δεύτερον ότι, δεν περιλαμβάνει μόνο τη μετάδοση γνώσεων αλλά έχει επίσης "ηθικοπλαστικό" χαρακτήρα. 

Το άρθρο αυτό, αναφέρεται στις σύγχρονες εκπαιδευτικές μεθόδους ως "αντιαυταρχικές", προκειμένου να θέσει ένα γενικότερο πλαίσιο διαπαιδαγώγησης, στο οποίο, η διαχείριση των συγκρούσεων, είναι ομαδική, συνεργατική και με έμφαση στο τρίπτυχο υπευθυνότητα-ένταξη-επανόρθωση. Κι επειδή, οι διαδικασίες απόκτησης γνώσεων είναι ως επί το πλείστον κοινωνικές, το μεγαλύτερο μέρος της εισήγησης, αφορά τις ομάδες κοινωνικοποίησης και τη δυνατότητά τους να "αυτορρυθμίζονται" και να θέτουν πρότυπα/ στάνταρντς. Αναφερόμαστε στις λειτουργίες του "κοινωνικού ιστού" και στις βάσεις της φιλίας και της δικαιοσύνης που υπάρχουν στις πολιτικές, με την ευρεία έννοια, δράσεις των μελών των κοινοτήτων, οι οποίες τονίζουν συγκεκριμένες προτεραιότητες αλλά και πρακτικές επίλυσης των συγκρούσεων εντός των ομάδων, επειδή πρέπει να παραμείνουν συνεπείς ως προς τη δέσμευση του "ενταξιακού", έναντι του "απορριπτικού/ τιμωρητικού" χαρακτήρα. Στο παραπάνω "στυλ" διευθέτησης, που ονομάζεται "επανορθωτικό/ αποκαταστατικό", η "σύγκρουση" μπορεί να λειτουργήσει ως "(εκπαιδευτική) ευκαιρία", όπως, άλλωστε, προτείνουν οι επιστήμονες που ασχολούνται τα τελευταία 30 (σχεδόν) χρόνια με τις διαδικασίες της "ειρηνικής επίλυσης συγκρούσεων". Τέλος, αναφερόμαστε στη "σύγκρουση" και ως κίνδυνο διάσπασης του "κοινωνικού ιστού"...

Το ερώτημα όμως είναι: Κατά πόσο, τελικά, μπορούμε με συστηματικό και δομημένο τρόπο να διαχειριστούμε (αποτελεσματικά) τη σύγκρουση ή ακόμη και να επωφεληθούμε (συνειδητά) από αυτή;

Αγαπημένες Εικόνες

Κινητοποιώντας τα "σύγχρονα" παιδιά στην "παραδοσιακή" ανάγνωση και γραφή (μέρος πρώτο)

"Όταν θέλεις πολύ να επικοινωνήσεις τις ιδέες σου και πιστεύεις στη δύναμη της (ειλικρινούς, φυσικής) αλληλεπίδρασης, συνεχώς αναζητάς τρόπους να ξεπερνάς τον εαυτό σου...

Αναζητώντας κάτι παραπάνω από την τυπική επικοινωνία με τα παιδιά, η εμπειρία μου, εμψυχώνοντας ομάδες (αλλά και ειδικές ομάδες ατόμων με αναπηρίες), με προκάλεσε αρκετές φορές σε σχέση με το εάν θα μπορούσα τελικά να γίνω ..."πιο ενδιαφέρουσα" από μια ...ηλεκτρονική συσκευή! 

Πρώτα απ' όλα όμως, ως "ενήλικος/-η" ή/ και ως "επιστήμονας" , που θέλεις πραγματικά να σε ακούσουν τα παιδιά, πρέπει να "κατέβεις" από το "βάθρο" σου: 

Οι δομημένοι διάλογοι επίλυσης διαφορών σύμφωνα με τους κανόνες του "fair play"...

"Fair play" σημαίνει "καθαρό", δίκαιο παιχνίδι κι είναι όρος του ποδοσφαίρου που μπορεί να χρησιμοποιηθεί όμως και πιο γενικά. Η ηθική του "fair play", έχει να κάνει, με τη μη εκμετάλλευση, στην ουσία, μιας δύσκολης συγκυρίας που βρίσκει τον αντίπαλο, επομένως και με την επιδίωξη της "ξεκάθαρης" νίκης, ως ίσος προς ίσον, χωρίς όμως στην πραγματικότητα να υποχρεώνεται καμία πλευρά για την τήρησή αυτού του άτυπου "ηθικού κανόνα". Το "fair play", προφανώς είναι ένα άτυπο "συμβόλαιο", το οποίο τιμά και τις δυο πλευρές που το τηρούν...

Ποια είναι, ωστόσο, η σχέση του "fair play" με τις δομημένες διαδικασίες διαλόγου για την επίλυση διαφορών;

Οι σχέσεις ως "σημεία αναφοράς" και τα οφέλη της συνεργασίας σε ατομικό επίπεδο

Διερχόμενοι αλλεπάλληλες "κρίσεις", είναι πιθανό να τονίζουμε περισσότερο την έννοια της συνεργασίας και να εκτιμάμε περισσότερο τις σχέσεις σύμπνοιας. Λένε μάλιστα ότι, όταν είναι επικείμενη μια "εξωτερική" (κοινή) απειλή, είμαστε σε θέση να εστιάζουμε περισσότερο στις "ομοιότητες" παρά στις "διαφορές" μας και με αυτόν τον τρόπο, οι ομάδες είναι περισσότερο "ενωμένες" στους κοινούς τους στόχους...

Κατά τη γνώμη μου, ο "προστατευτικός" χαρακτήρας των "κοινοτήτων" και του "κοινωνικού ιστού", σαφώς και γίνεται πιο εμφανής, όταν τα μέλη της κοινότητας αντιλαμβάνονται μια "κρίση", μια "ανησυχητική", δηλαδή, κατάσταση, εκτός των συνηθισμένων "προτύπων", η οποία "προκαλεί" εγρήγορση στα μέλη της... Η κινητοποίηση για "αποκατάσταση", αφορά τα άτομα, τα μέσα και τους πόρους και τότε η συνεργασία είναι κρίσιμη, καθώς ο "κοινωνικός ιστός" δεν είναι σε θέση να δεχτεί πολλά "πλήγματα" ταυτόχρονα, προκειμένου να παραμείνει λειτουργικός (σε περίπτωση δηλαδή που τα "χτυπήματα" φανούν τελικά πολύ "μεγάλα", τότε έχουμε αποτελέσματα διάσπασης/ διαχωρισμού της θέσης των μελών).

Όμως, πόσο απαραίτητο είναι να αναπτύσσουμε κοινωνικούς δεσμούς με τους άλλους;

Τα οφέλη των κοινωνικών σχέσεων, σε ατομικό επίπεδο, αναφέρονται και στη μείωση του άγχους και των συναισθημάτων κατάθλιψης που βιώνουν τα άτομα που δεν συνάπτουν εύκολα κοινωνικούς δεσμούς, στα σύγχρονα κοινωνικά πλαίσια.

Σύμφωνα με σύγχρονες επιστημονικές προσεγγίσεις, οι φιλικές και συνεργατικές σχέσεις που αναπτύσσουν μεταξύ τους τα άτομα σε επίπεδο κοινοτήτων, δεν έχουν μόνο "ομαδικά" οφέλη, αλλά και σε ατομικό επίπεδο, οι "κοινωνικοί δεσμοί", φαίνεται ότι είναι σε θέση να προλαμβάνουν τόσο τα δυσάρεστα συναισθήματα όσο και αρκετά σοβαρότερα προβλήματα της ψυχικής υγείας. Τα άτομα, δηλαδή, που δεν βιώνουν μόνο την ανταγωνιστική πλευρά των σχέσεων, έχουν λιγότερο άγχος και είναι λιγότερο πιθανό να εκδηλώσουν συμπτώματα κατάθλιψης. Κι αυτό επειδή, συνάπτοντας σχέσεις συνεργασίας, προφανώς αμβλύνεται ο ρόλος του άλλου ως "κριτή" και ξεδιπλώνεται ο υποστηρικτικός του ρόλος ως "συνοδοιπόρου".

Μάλιστα, δεν είναι πολύπλοκη η διαδικασία με την οποία μπορούμε να βάλουμε τους άλλους στη ζωή μας: χρειάζεται απλά χαμόγελο και επικέντρωση στις ομοιότητες! Η τάση μας να κρίνουμε τους ανθρώπους που (πρωτο)συναντούμε, είναι ανασταλτική στη σύναψη κοινωνικών δεσμών, επειδή, μπαίνοντας στη διαδικασία της κριτικής, στην ουσία τοποθετούμε τον "άλλο" απέναντί μας και εστιάζουμε στις μεταξύ μας διαφορές.

Αυτά, σε ό,τι αφορά τον τρόπο με τον οποίο "καλοδεχόμαστε" τον άλλο. Όμως πού θα συναντηθούμε με τον άλλο; Αν γίνουμε πιο απλοί και αν συμμετέχουμε περισσότερο ενεργά σε διάφορες εκδηλώσεις, αν αφήνουμε τους άλλους που και που να μας εκπλήσσουν, αλλά ακόμη και με τους ανθρώπους που συναντούμε χωρίς απαραίτητα να είμαστε στην ίδια "ομάδα", μπορούμε να είμαστε πιο ανοικτοί...

Προσωπικά, πιστεύω ακόμη, ότι, οι ίδιες οι κοινωνικές σχέσεις, μπορούν στην πραγματικότητα να εξασφαλίσουν ένα είδος "σταθερότητας" στα άτομα, ακόμη κι όταν "τα δεδομένα" συχνά μεταβάλλονται... Και θα πρότεινα τις κοινωνικές σχέσεις ως πιο σταθερά σημεία αναφοράς, σε σχέση με τα "υλικά" αγαθά ή τους γενικούς/ ασαφείς "στόχους"...

Χριστίνα Καλαβρή,
ψυχολόγος-εγκληματολόγος

Βία ασκούν μόνο εκείνοι που έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση;

Πανελλήνια Ημέρα Κατά της Βίας στο Σχολείο η 6η Μαρτίου. 

Ας δούμε όμως, ορισμένους "μύθους" που εξακολουθούν να υπάρχουν σχετικά με τη βία στο σχολείο...

• Όλες οι μορφές βίας στο σχολείο είναι ..."bullying": Μύθος! Ο "εκφοβισμός" αποτελεί μια συγκεκριμένη κατάσταση στην οποία η βία ασκείται επανειλημμένως, κλιμακώνεται χωρίς να υπάρχει πρόκληση και οι ρόλοι "δράστης" και "θύμα" τείνουν να παγιώνονται. Ο "εκφοβισμός" συνδυάζει όλες τις μορφές βίας (λεκτική, σωματική, ψυχολογική, βανδαλισμούς προσωπικών αντικειμένων) αλλά δεν ισχύει το αντίστροφο: δηλαδή,

Η έννοια της ουδετερότητας ως "κρίσιμη" στην επίλυση προβλημάτων από τον "μη-ειδικό"

Η ουδετερότητα στην επίλυση προβλημάτων, αναφέρεται κυρίως στον έλεγχο των προσδοκιών και της δημιουργίας (αρνητικών) σεναρίων σχετικά με την έκβαση μιας κατάστασης. Δεν σημαίνει όμως, ότι δεν πρέπει να έχουμε συναισθηματική συμμετοχή σε ένα "πρόβλημα" ή ότι πρέπει να διαχωρίζουμε την οπτική, τα συναισθήματα και τις σκέψεις μας από τη διαχείρισή του. Αντίθετα, η σύνθεση των οπτικών, αποτελεί το στοιχείο-κλειδί, που θα δώσει τελικά τις σωστές διαστάσεις κάθε κατάστασης, αφού η "απλοποίηση" που συχνά επιχειρούμε αυθόρμητα, στην πραγματικότητα δυσκολεύει την περιγραφή και την κατανόηση.

Πρώτα απ' όλα όμως, θα πρέπει να έχουμε υπόψη ότι, υπάρχει η τάση να αποδίδουμε τις συμπεριφορές των ατόμων στην ιδιαίτερη ψυχοσύνθεσή τους, όπως και να προσπαθούμε να προβλέψουμε τις μελλοντικές συμπεριφορές των ατόμων με βάση τις μεμονωμένες συμπεριφορές τους. Συχνά λοιπόν, κάνοντας τέτοιου είδους διαπιστώσεις, ίσως, ως ένα βαθμό, "δημιουργούμε" εμείς οι ίδιοι τα προβλήματα, αφενός προσπαθώντας να εξηγήσουμε τη διαφορετικότητα και αφετέρου χωρίς να κάνουμε προσπάθειες διαχείρισης αφού πιστεύουμε ότι "έτσι είναι", παγιδευμένοι σε μια αυτο-αναφορικότητα και χωρίς να έχουμε το περιθώριο να μάθουμε κάτι καινούργιο και στις δυο περιπτώσεις! Αυτή η "προδιάθεση", προφανώς αποτελεί ένα σοβαρό εμπόδιο της "ουδετερότητας"...

Επίσης, ουδετερότητα δεν είναι το να λέμε εξαρχής "το ξέρω", ούτε και "δεν μπορώ"...

Το δίλημμα του να "είμαι" ή να "φαίνομαι σαν να..." και το πώς η "εικόνα" του μαθητή επηρεάζει τη διαδικασία της μάθησης

Σε γενικές γραμμές, είναι καλό κι εποικοδομητικό (και δικαίωμά μας!) να έχουμε επίγνωση του πώς φαινόμαστε στους άλλους και να επιδιώκουμε να ασκήσουμε έλεγχο, προβάλλοντας τα στοιχεία εκείνα του εαυτού μας, στα οποία θέλουμε να δώσουν περισσότερη βαρύτητα οι άλλοι.

Τελικά όμως, έως ποιο σημείο κάθε φορά "παίζω ένα ρόλο", "είμαι" ή "φαίνομαι σαν να..."; 
Πρόκειται, κατά τη γνώμη μου, για ένα "δίλημμα", το οποίο επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο επιλέγουμε να παρουσιάζουμε τον εαυτό μας (στα διάφορα κοινωνικά πλαίσια), αλλά και τον τρόπο που μαθαίνουμε, τον τρόπο που αλληλεπιδρούμε, τον τρόπο που χαιρόμαστε τη ζωή μας γενικά...

Και δεν θα σταθούμε σε γενικές, φιλοσοφικές τοποθετήσεις, αφού, παρακάτω, θα κάνουμε λόγο για την "εικόνα" και το πόσο χρόνο (ή/ και "δυναμικό") αφιερώνουμε σε αυτήν, εις βάρος όμως κάποιων άλλων διαστάσεων...

Μάλιστα, σε αυτό το άρθρο, δεν επιχειρούμε τόσο πολύ να δώσουμε απαντήσεις σχετικά με όσα αφορούν τη (συνειδητή) διαχείριση των εντυπώσεων από τους ενηλίκους, όσο να παραθέσουμε και μερικές παρατηρήσεις σε σχέση με τις απαιτήσεις που έχουμε από τα παιδιά να "φαίνονται σαν να..." και τις επιπτώσεις αυτών των απαιτήσεων στη σχολική ζωή, ως παράδειγμα της διάστασης μεταξύ του "είμαι", "φαίνομαι" και "εναλλάσσω ρόλους".