Τελικά, πώς καλλιεργούνται οι επιθυμητές συμπεριφορές;

Πρώτα απ' όλα, ως "επιθυμητές συμπεριφορές", θα αναφερθούμε, γενικά, στις συμπεριφορές εκείνες, οι οποίες, διευκολύνουν την κοινωνική αλληλεπίδραση και τη συνεργασία και περιλαμβάνουν την υπευθυνότητα, τις δεξιότητες και τις θετικές στάσεις που προωθούν την καλή επικοινωνία, την αυτοπειθαρχία και την αυτορύθμιση των ατόμων.
Ξεκινώντας από την προϋπόθεση της "οριοθέτησης", δηλαδή, το στόχο τήρησης των απαραίτητων εκείνων κανόνων που διέπουν τις διαπροσωπικές σχέσεις και με απώτερο στόχο να προσεγγίσουμε την (αυτο)εκπλήρωση των δυνατοτήτων αυτονόμησης των παιδιών, ένα είναι το σίγουρο: ότι, οι επιθυμητές συμπεριφορές, καλλιεργούνται όταν επικεντρωνόμαστε στις "μεσότητες", παρά όταν προσπαθούμε με "υπερβολές" να καλύψουμε "ελλείψεις" (ή το αντίστροφο). Παρακάτω, θα δούμε πώς...

Θα ανοίξουμε,όμως, εδώ, μια σύντομη παρένθεση.

Αυτό το (υπερ)απλουστευτικό σκεπτικό της "αντιστάθμισης/ αναπλήρωσης", φαίνεται, ότι δεν αφορά μόνο τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών αλλά και τις συμπεριφορές μας ως ενηλίκους γενικότερα. Θα παραθέσω μερικά παραδείγματα:

Επίλυση προβλημάτων στο σχολείο*

Κάνοντας λόγο για «προβλήματα» στις ομάδες κοινωνικοποίησης των παιδιών και ιδιαίτερα στα σχολικά περιβάλλοντα, αναφερόμαστε, στις προβληματικές, εκείνες, καταστάσεις, που παρατηρούνται σε πλαίσια σχέσεων που, γενικά, χαρακτηρίζονται από εντάσεις και ανταγωνισμό, σε καταστάσεις που παρουσιάζουν επανάληψη, κλιμάκωση και εμμονή στους ρόλους των «θυμάτων» και στις καταστάσεις που οδηγούν στο διαχωρισμό της θέσης των μελών των ομάδων από τις κοινές προσπάθειες επίλυσης.

Αφού, λοιπόν, πρώτα, αξιολογήσουμε τα «μηνύματα» που θα μας δείξουν πόσο σοβαρό είναι, τελικά, ένα «πρόβλημα», τότε, με ειλικρίνεια και σεβασμό, θα πρέπει να σκεφτούμε, με ποιον τρόπο θέλουμε να επιλύουμε τα προβλήματα στο σχολείο;

…με συμβιβασμούς, υποχωρήσεις και συγκάλυψη;

…με αυστηρές, απορριπτικές, τιμωρίες;

ή ...υποστηρίζοντας τα άτομα, μέσα από διαδικασίες επίλυσης προβλημάτων που είναι αφενός «ειρηνικές» και αφετέρου χρήσιμες ως «εκπαιδευτικές ευκαιρίες» και τα καθιστούν και υπεύθυνα και αυτόνομα;

Τα "μηνύματα των καιρών"* ως αφορμές για διαχρονικά συμπεράσματα...

 Συμμετέχοντες του συνεδρίου ειδικής αγωγής από τα Ψαχνά
(Στη μέση ο καθηγητής Γεώργιος Δράκος)

Το επιστημονικό συνέδριο "Αναζητώντας τα "μηνύματα" των καιρών στα σχολικά περιβάλλοντα", που πραγματοποιήθηκε με ιδιαίτερη επιτυχία και με την ποιότητα που χαρακτηρίζει όλες τις δράσεις του Προγράμματος Εξειδίκευσης στην Ειδική Εκπαίδευση, Λογοθεραπεία, Συμβουλευτική*, ξεκίνησε με αφιέρωμα στον καθηγητή Γεώργιο Δράκο ως πρωτεργάτη της Ειδικής Εκπαίδευσης στην Ελλάδα και με απονομή τιμητικής πλακέτας από τους μαθητές του.

Με το βλέμμα του ιστολογίου μας "Σε επίπεδο πεποιθήσεων", σας παρουσιάζουμε τα παρακάτω συμπεράσματα από τις εξαιρετικές εισηγήσεις που παρακολουθήσαμε αυτό το διήμερο:

Πράξεις VS σκέψεις, μέρος πρώτο: "ασπίδες στο άγχος"

Η ζωή είναι... ένα εργαστήριο...

Το να νιώθουμε καλά, εξαρτάται από τους παράγοντες που μας επιτρέπουν να κάνουμε αυτά που "πρέπει" και αυτά που επιθυμούμε αλλά και από τους παράγοντες που μας παρεμποδίζουν από το να κάνουμε όλα αυτά που μας επιτρέπουν να είμαστε οι εαυτοί μας. Γενικά, όμως, η ζωή, είναι πράξεις! Είναι σαν ένα εργαστήριο, όπου μαθαίνεις τα πάντα με την πρακτική και είσαι αυτό που θέλεις να είσαι, επειδή το επιβεβαιώνεις, με τις ανάλογες πράξεις, καθημερινά.

Οι πράξεις, κατά τη γνώμη μου, αποτελούν και ιδανικές "ασπίδες" απέναντι στις αρνητικές σκέψεις, όπου, ως "αρνητικές σκέψεις", ορίζω, το "αναμάσημα" αμφιβολιών που αφορούν την αυτοπεποίθηση, το "αίσθημα κενού" ή το αίσθημα ότι "δεν υπάρχει νόημα" και τις απαισιόδοξες σκέψεις γενικότερα. 
Συχνά, το άγχος, εκφράζεται με απροσδιόριστους φόβους για το μέλλον που. εάν παρατηρήσουμε καλύτερα, περιέχουν δυσλειτουργικά σκεπτικά, όπως, ότι δεν θα τα καταφέρουμε καλά σε κάτι και σκέψεις ότι οι άλλοι μας απορρίπτουν ή δεν μας στηρίζουν. Τέτοιους είδους σκέψεις, όμως, έχουν παρατηρηθεί και σε ορισμένες περιπτώσεις κατάθλιψης.

Ποιες θα μπορούσαν να είναι οι πράξεις που λειτουργούν προληπτικά ή αλλιώς ως "ασπίδες";

Ο καλύτερος εαυτός... (εμπειρίες από τη μονοήμερη εκδρομή της Εθελοντικής Ομάδας Δημιουργικής Απασχόλησης ΑμεΑ)

Εχθές, περάσαμε μια πολύ όμορφη εκδρομική Κυριακή, με άτομα της Εθελοντικής Ομάδας Δημιουργικής Απασχόλησης Ατόμων με Αναπηρίες, εθελοντές, μαθητές, γονείς και φίλους... Ήταν ένας στόχος που, όλοι μαζί, είχαμε θέσει και προετοιμάσει εδώ και αρκετό καιρό, η πρώτη μας εξόρμηση...Ο καιρός ήταν αρκετά καλός, τα τοπία που είδαμε μαγευτικά και η επίσκεψη στη μονή μας έδωσε γαλήνη και δύναμη... Είπαμε αστεία, διασκεδάσαμε, τραγουδήσαμε και χορέψαμε αρκετά... Στο δρόμο της επιστροφής, συνεχίσαμε τη διασκέδαση και, προς το βράδυ πια, αρχίσαμε να κινούμαστε σε πιο χαλαρωτικούς ρυθμούς, συζητώντας για τις εμπειρίες της ημέρας...

Αρκετές φορές, πράγματα που για κάποιους από εμάς είναι αυτονόητα, για κάποιους άλλους, χρειάζονται μερικές ρυθμίσεις, αρκετούς υποστηρικτές και πολλή αγάπη για να πραγματοποιηθούν...

Γενικά, οι δραστηριότητες που προετοιμάζουμε ως ξεχωριστές, είναι σημαντικό να έχουν τη δομή προετοιμασία-αρχή-μέση-τέλος. Η προετοιμασία, περιλαμβάνει την ενημέρωση για το πρόγραμμα των δραστηριοτήτων και τον τρόπο με τον οποίο θα πραγματοποιηθούν, ενώ, στο τέλος, οφείλουμε να καταλήξουμε με ήπιους τόνους και να κάνουμε μια συζήτηση σχετικά με το τι αποκομίσαμε από αυτό... Η δομή, βοηθά πολύ να μην υπάρχει άγχος στα άτομα αλλά και να μεγιστοποιούμε την αξιοποίηση των εμπειριών...

Πάνω απ' όλα, όμως, σε ό,τι κάνουμε, είναι σημαντικό να είμαστε οι εαυτοί μας... Και μάλιστα, οι καλύτεροι εαυτοί μας... Αυτό ξεκινάει, όμως, πάντα, από την επίγνωση ότι δεν είμαστε τέλειοι... Στην ειδική αγωγή, αλλά και στην καθημερινή ζωή, εάν παρατηρήσουμε τα πράγματα καλύτερα, τότε θα γνωρίζουμε καλά ότι, οι δεξιότητες, συνήθως, στηρίζονται πάνω σε προηγούμενες α-δεξιότητες... "Αδεξιότητες", οι οποίες, αν δεν εκφραστούν κι αν τα άτομα δεν ενθαρρυνθούν να επιμείνουν σε αυτές ώστε να είναι οι εαυτοί τους, πώς αλλιώς θα καλλιεργηθούν και θα αναπτυχθούν; 

Οι φίλοι της ομάδας μας, λοιπόν, γνωρίζουν, πολύ καλά, πόσο μεγάλα είναι τα βήματα που κάνουμε και πόσο καλύτεροι γινόμαστε εμείς και τα άτομα που φροντίζουμε όταν βοηθούν εμάς τους εθελοντές να δημιουργούμε, στην κοινότητά μας, πλαίσια αγάπης και υποστήριξης... Γιατί, αν δώσεις σε κάποιον ένα ψάρι, θα χορτάσει για μια ημέρα, ενώ, αν του μάθεις να ψαρεύει, θα τον χορτάσεις για πάντα...

Χ. Κ. 

Αξιολογώντας τη διαχείριση συναισθημάτων με εντιμότητα και σεβασμό...

Πράγματι, οι ψυχές έχουν τους δικούς τους χρόνους...

Διαχειρίζονται τον πόνο και τα κενά τους με τους δικούς τους "κανόνες"... "Φιλτράρουν" τα γεγονότα στη βάση πίστεων και περασμένων γεγονότων, μετρώντας τα με συναισθήματα και αξιολογώντας τα με πιο ουσιαστικές αξίες, ανεξάρτητα από αυτό που στις επικοινωνιακές διαδικασίες συνηθίζουμε να ονομάζουμε "διαχείριση", που συχνά στοχεύει μόνο επιφανειακά στις "εντυπώσεις"...

Δεν μπορείς να γνωρίζεις πόσο θα διαρκέσει η ηρεμία πριν την καταιγίδα...

...Και το κάθε χρώμα που βλέπουμε, έχει το αντίθετο μετείκασμα όταν κλείνουμε τα μάτια...

Μάλλον δεν έχει και τόση σημασία, τελικά, η "εικόνα"...

Την επόμενη φορά, λοιπόν, που θα διαχειριστούμε μια ψυχολογική κατάσταση που περιλαμβάνει αρνητικά συναισθήματα (εννοώ από αυτά που είναι αποτελέσματα "παραμορφωμένων" και "υπερβολικών" σκέψεων κι όχι εκείνα που έχουν σοβαρές αιτίες), όταν θα έρθει η ώρα να αξιολογήσουμε πόσο αποτελεσματική ήταν αυτή μας η διαχείριση, τότε ας προσπαθήσουμε να σκεφτούμε με πιο αληθινά κριτήρια...

Πόσο χρόνο χάσαμε, εξαιτίας αυτού που αξιολογήσαμε ως "κάτι κακό που μας βρήκε", από το να χαρούμε τις απλές καθημερινές χαρές με τα αγαπημένα μας πρόσωπα;
Πόσο χρόνο χάσαμε από το να συνεχίσουμε να δουλεύουμε με ενθουσιασμό για τους προσωπικούς μας στόχους;
Και πόσες ευκαιρίες δώσαμε σε αυτούς που θέλουμε να μας αγαπάνε, να μας απαλύνουν τον πόνο;

Αν θέλεις να σε αγαπάνε, τότε πρέπει να μάθεις πώς να σε αγαπάνε: να καταδέχεσαι, επειδή είσαι πρόθυμος να δώσεις κι εσύ, να παρουσιάζεις τη γνώμη σου, με υπομονή, ως μια από τις πολλές διαθέσιμες οπτικές, να μιλάς ειλικρινά επειδή θέλεις να σε αποδέχονται γι' αυτό που είσαι, να δείχνεις αυτό που νιώθεις και να επιμένεις, με σεβασμό, για να κατανοήσουν τη δική σου πλευρά, αλλιώς πώς περιμένεις ή απαιτείς να σε γνωρίσουν οι άλλοι;


Χ. Κ.

10 Οκτωβρίου, Ημέρα για την Ψυχική Υγεία "Τι μπορούμε να προσφέρουμε σε όλα τα άτομα ώστε να είναι και να νιώθουν καλά;"

Κάθε Παγκόσμια Ημέρα, δεν είναι, βέβαια, η μόνη μέρα του χρόνου την οποία "θυμόμαστε" το θέμα που προτείνεται... Ωστόσο, είναι μια μέρα, που μας δίνει την αφορμή, να δούμε μια διαφορετική "απόχρωση" του κάθε θέματος και να προσθέσουμε ένα επιπλέον "νόημα" σε αυτό... Όλες μαζί οι αποχρώσεις, που προτείνονται, συνθέτουν, τελικά, την αλήθεια, σχετικά με το νόημα της κάθε "ειδικής" ημέρας...

10 Οκτωβρίου-"Παγκόσμια Ημέρα για την Ψυχική Υγεία"

...Υπάρχουν, άραγε, κάποια πράγματα που μπορούν να έχουν σημαντική αξία για όλα τα άτομα και αυτά να μπορούμε να τους τα προσφέρουμε ως "ειδικοί", ώστε και να είναι και να νιώθουν καλά;

Ένα μέρος του ρόλου του ψυχολόγου, είναι οι δράσεις για την προώθηση του επαγγέλματός μας και στοχεύει στην καλύτερη γνωριμία του αντικειμένου και την άμβλυνση των παλαιών προκαταλήψεων σχετικά με τα θέματα ψυχικής υγείας. Αυτό το μέρος, αφορά, κυρίως, τα δικαιώματα των ατόμων σε σχέση με τα θέματα που αφορούν τα πρότυπα για την ψυχική υγεία. Θέλω να πω, πρώτα απ' όλα, ότι ΟΛΑ ΤΑ ΑΤΟΜΑ ΕΧΟΥΝ ΤΑ ΙΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΤΙΣ ΧΑΡΕΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ, δεδομένου ότι και η κατάθλιψη και οι άλλες διαταραχές της ψυχικής υγείας, είναι διαχειρίσιμες και επιδέχονται θεραπεία, αρκεί τα ίδια τα άτομα να ενδυναμωθούν και να διεκδικήσουν το καλύτερο!
Κάνοντας, λοιπόν, μια απόπειρα να διατυπώσουμε μερικές προτάσεις, σχετικά τα πράγματα που έχουν αξία, κρίνω ότι είναι απαραίτητο, να κάνουμε, προηγουμένως, αναφορά σε τρεις συγκεκριμένες προϋποθέσεις: πρώτον, ότι οι βασικές ανάγκες των ατόμων θα πρέπει να είναι καλυμμένες, ώστε αυτά να μπορούν να είναι υπεύθυνα, αυτόνομα, καλά και δημιουργικά, δεύτερον, ότι η "καλή ψυχική υγεία", δεν αναφέρεται ούτε στην ομοιομορφία, ούτε σε ένα και μόνο "πρότυπο", αλλά μπορεί να επιτευχθεί με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους και τρίτον, ότι και οι ειδικοί της ψυχικής υγείας, θα πρέπει να γνωρίζουμε καλά τα όρια στα οποία κινούμαστε, λαμβάνοντας υπόψη, ότι τα άτομα, έχουν, σε διαφορετικό βαθμό, ορισμένες ανώτερες πνευματικές ανάγκες, τις οποίες, δεν μπορούμε μόνοι μας, ως σύμβουλοι, να τις καλύψουμε πλήρως, εάν δεν τα ενθαρρύνουμε να συνάπτουν βαθύτερες κι όχι μόνο "επιφανειακές" (κοινωνικές) σχέσεις και να επιδιώκουν, ενεργά, την πνευματική τους καλλιέργεια...

Ας δούμε λοιπόν, μερικά από αυτά που, ως ειδικοί, μπορούμε να προσφέρουμε σε όλα τα άτομα:

Ταυτότητα και "σημεία αναφοράς"

Τα θέματα της ταυτότητας, δεν περιορίζονται στο "εγώ", αφού σχετίζονται με τη "μνήμη", τη "συνέχεια" και το "ανήκειν". Τα άτομα, ανακαλύπτοντας "νέες" διαστάσεις των ταυτοτήτων τους ή βλέποντας τις υπάρχουσες από διαφορετικές πλευρές, αποκτούν "γερές βάσεις" και αυτοπεποίθηση. Αυτή η διαδικασία είναι, κατά κύριο λόγο, θετική/ προσθετική κι όχι αρνητική/ απορριπτική.

Προσωπικοί στόχοι και νοήματα στα διαφορετικά στάδια της ανάπτυξης

Ανάλογα με το στάδιο ανάπτυξης το οποίο διέρχονται, τα άτομα, αντιμετωπίζουν διαφορετικά ερωτηματικά και προτεραιότητες. Επιλύοντας τέτοιους είδους ζητήματα εντός υποβοηθητικών/ συμβουλευτικών σχέσεων, έχουν νέες ευκαιρίες να καλύψουν κενά προηγούμενων σταδίων, να επαναδιαπραγματευτούν και να επιλύσουν προβληματικές καταστάσεις και να ανακαλύψουν τα ξεχωριστά νοήματα κάθε σταδίου της ζωής, νιώθοντας "προσανατολισμένα" στους στόχους τους και "πλήρη".

Εξωτερίκευση των "κρυμμένων" προσόντων

Αυτό είναι το "θαυμαστό" αποτέλεσμα της αποδοχής άνευ όρων (κι όχι "άνευ ...ορίων"): ιδιαίτερα δουλεύοντας στην ειδική αγωγή, γνωρίζουμε με βεβαιότητα, ότι τα κρυμμένα προσόντα όλων των ατόμων, αποκαλύπτονται και ενισχύονται όταν τα αποδεχόμαστε ως συνολικές, ξεχωριστές προσωπικότητες χωρίς να κάνουμε κριτικές και συγκρίσεις, δηλαδή όταν δημιουργούμε ασφαλή πλαίσια έκφρασης και αλληλεπίδρασης. 

Διαχείριση του άγχους

Το θέμα δεν είναι τα άτομα να μην έχουν καθόλου άγχος. Το άγχος, είναι ένα χαρακτηριστικό της καθημερινότητάς μας, ένας φυσιολογικός μηχανισμός εγρήγορσης, ας πούμε... Το θέμα είναι, τα άτομα να μπορούν να ανταπεξέρχονται ικανοποιητικά, διατηρώντας σε ισορροπία, τα καθημερινά επίπεδα άγχους και χωρίς να προδιατίθενται αρνητικά απέναντι στις μικροχαρές της ζωής.

Υποστηρικτικοί περίγυροι ή "συμμαχίες"

Η επίτευξη όλων των στόχων, εξαρτώνται από την καλή, ομαδική, δουλειά. Έτσι είναι και η περίπτωση της ψυχικής υγείας: στις περιπτώσεις εκείνες που έχουμε αιτήματα που χρειάζονται περισσότερη προσοχή, θα πρέπει να δημιουργήσουμε πιο προσεκτικά τους υποστηρικτικούς περίγυρους... 

Συναισθηματική κατανόηση

Ή αλλιώς, να νιώθουμε τα "σωστά" συναισθήματα στις "σωστές" δόσεις. Μάλιστα, η συναισθηματική κατανόηση, συμπεριλαμβάνει και την επίγνωση του πώς η συναισθηματική μας κατάσταση ενδέχεται να επηρεάζει την κριτική μας ικανότητα και γενικότερα τις σκέψεις μας.

Ενθάρρυνση και πίστη

Η πίστη, είναι ένα απαραίτητο, για την αισιοδοξία, στοιχείο, ωστόσο, φαίνεται ότι βρίσκεται ένα επίπεδο πιο πάνω από τις σκέψεις, τους στόχους και τις συμπεριφορές των ατόμων, αφού πηγάζει από "μέσα": πέρα από τις εξωτερικές πηγές στήριξης, οι οποίες είναι οπωσδήποτε πολύ χρήσιμες, τα άτομα, σιγά-σιγά, ανακαλύπτουν ταυτόχρονα με τα νοήματα του κάθε αναπτυξιακού σταδίου και νέες πηγές αυτοπεποίθησης και ενθάρρυνσης, ακόμη και μέσα τα δυσάρεστα γεγονότα της ζωής. 

Αυτή η πνευματικότητα, που σχετίζεται άμεσα με την πίστη, είναι το χαρακτηριστικό που μετουσιώνει τον "αγώνα" σε "ελπίδα", σαν ένα νόμισμα με δυο όψεις (άλλωστε, στις στατιστικές των μεγάλων αριθμών, δεν μπορούμε, τελικά, να πούμε εάν είναι περισσότερες οι "χαρές" ή οι "λύπες", όμως, εάν προσπαθήσουμε αρκετά, ίσως μπορέσουμε να αναγνωρίσουμε τα δώρα της ζωής σε όλες τις περιστάσεις)...

"Διαχείριση των εντυπώσεων" με στόχο την "ουσία"

Πέρα από ένα επιφανειακό "επικοινωνιακό παιχνίδι" εντυπώσεων και ρόλων, τα άτομα, έχουν, τελικά, το δικαίωμα να τονίζουν τις "όψεις" εκείνες των εαυτών τους που επιθυμούν να τονίζουν αλλά και να προσπαθούν να μειώνουν τη σημασία όσων θεωρούν ως "ατελειών"/ "παραφωνιών"/ "αντιφάσεων" τους. Η "διαχείριση των εντυπώσεων με στόχο την ουσία", αναφέρεται στην καλοπιστία και το σεβασμό που, πρωτίστως, οφείλουμε να δείχνουμε σε όλα τα άτομα, ας πούμε επειδή ο καθένας δίνει τη δική του σκληρή μάχη... Γι' αυτό, έχει πραγματικό νόημα να δείχνουμε εμπιστοσύνη σε αυτό που τα άτομα θέλουν να δείχνουν ότι είναι (και τους τρόπους με τους οποίους επιθυμούν να αποκαθιστούν το αίσθημα ανωτερότητας τους όταν αναγνωρίζουν ότι σφάλλουν) και να ενθαρρύνουμε ο ένας τον άλλο στους διαφορετικούς καθημερινούς ρόλους μας, σεβόμενοι τα "παρασκήνια" καθενός... 

Αυθορμητισμός

Νομίζω, ότι σε αυτήν την προσπάθεια, έχει επιπρόσθετο νόημα, το να μελετήσουμε περισσότερο ποιες είναι οι συνθήκες εκείνες που μας "παρεμποδίζουν" να κάνουμε (αυθόρμητα) τα πράγματα σύμφωνα με τα οποία είμαστε πιο κοντά στον (ιδανικό) εαυτό μας, αφού, ο στόχος είναι, να αυξήσουμε (λαμβάνοντας βοήθεια από εκείνους που εμείς θα επιλέξουμε) τις περιστάσεις εκείνες, στις οποίες μπορούμε να κάνουμε τις πράξεις που καθορίζουν αυτό στο οποίο στοχεύουμε να είμαστε...

...και τέλος, αυτό που μπορούμε να προσφέρουμε στα άτομα ως ειδικοί, είναι η παραίνεση να εφαρμόσουν άμεσα "μικρές αλλαγές" προκειμένου να βελτιώσουν την καθημερινότητά τους καθώς...

το ..."σακούλι", όντως, γεμίζει "...φασούλι το φασούλι..."

Χριστίνα Καλαβρή,
ψυχολόγος-εγκληματολόγος

"Ζηλεύουν μόνο όσοι έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση;"

Τι είναι, στην πραγματικότητα, η ζήλια; 

Υπάρχουν συναισθήματα που είναι χρωματισμένα, πέρα για πέρα, αρνητικά; 

Μάλλον αξίζει να εξερευνήσουμε, λίγο περισσότερο, τα αντικείμενα της ζήλιας μας, αφού, ίσως εκείνα να έχουν ορισμένες διαστάσεις στις οποίες θα θέλαμε να μοιάζουμε με αυτά! Θέλω να πω ότι, ίσως, αυτό το "τσίμπημα" της ζήλιας (και της άμιλλας), μπορεί να μας κάνει, τελικά, καλύτερους ανθρώπους, εάν, βέβαια, θελήσουμε να το δούμε με λίγο πιο ξεκάθαρο βλέμμα...

Ας πάμε, όμως, καλύτερα, στον Αριστοτέλη, αφού σ' εκείνον οφείλουμε την ιδέα ότι, αυτά που νιώθουμε, θα πρέπει να τα νιώθουμε τη σωστή στιγμή, για το σωστό λόγο και στο σωστό βαθμό... 

Ο Αριστοτέλης, λοιπόν, στα Ηθικά Ευδήμεια, μας αποσαφηνίζει μερικά παραδείγματα του "άριστου μέτρου", το οποίο προτείνει για την "έξη" μας στις αρετές, αντιπαραβάλλοντας το με τα δυο "άκρα". Μεταξύ αυτών των παραδειγμάτων, ανακάλυψα, κάποτε, τους ορισμούς, των εννοιών "φθόνος", "χαιρεκακία" και "δίκαιη αγανάκτηση". 

Τους οποίους, κι εξηγώ απευθείας: στον Αριστοτέλη, η κάθε αρετή, έχει δυο δυνατότητες να μην είναι αρετή, την "έλλειψή" της και την "υπερβολή" της. Ένα πιο άμεσο παράδειγμα, είναι η έννοια της "σπατάλης" ως υπερβολής, της "μεγαλοπρέπειας" ως μέσου και της "τσιγκουνιάς" ως έλλειψης. 

Για τα συναισθήματα, τα πράγματα φαίνεται ότι είναι λιγάκι πιο πολύπλοκα, ωστόσο, ο Αριστοτέλης μας παραθέτει την έννοια του "φθόνου" ως υπερβολής, δηλαδή όταν κάποιος εύχεται και επιδιώκει το κακό του άλλου (επειδή τον ζηλεύει), την έννοια της "χαιρεκακίας" ως έλλειψης, δηλαδή όταν κάποιος δεν ενεργεί για το κακό του άλλου αλλά χαίρεται όταν του συμβαίνει, και ως μέσον την έννοια της "δίκαιης αγανάκτησης".

Βέβαια, για να αναλογιστούμε πόσες είναι οι φορές στη ζωή μας που αγανακτούμε δίκαια, χρειάζεται να έχουμε κριτική ικανότητα και να μπορούμε να δούμε πολλές καταστάσεις από πολλές πλευρές. Ως εκ τούτου, δεν θα μπορούσαμε να πούμε ότι "ζηλεύουν μόνο όσοι έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση". Ίσως, η "χαμηλή αυτοεκτίμηση", να είναι, απλά, ένας παράγοντας "απαγορευτικός", κατά κάποιον τρόπο, για κάποια άτομα, να δοκιμάζουν εναλλακτικές, τις οποίες κάποια άλλα άτομα δοκιμάζουν πιο εύκολα, με αποτέλεσμα να αυξάνουν τις πιθανότητες να επιτύχουν περισσότερους από τους στόχους που θέτουν. 

Προσωπική μου άποψη, είναι, ότι υπάρχουν επίπεδα πνευματικότητας, τα οποία ο άνθρωπος δεν μπορεί να τα κατακτήσει όταν κυριαρχεί ο εγωισμός του κι ότι, όταν τα προσεγγίζει αρκετά (κι αυτή η προσέγγιση έχει και διάρκεια), αυτό είναι αποτέλεσμα θείας χάρης. 

Τι θα έλεγε, όμως, ο Αριστοτέλης; Πιστεύω, ότι θα συμφωνούσε, σίγουρα, ότι κανείς δεν είναι τέλειος! Γι' αυτόν το λόγο τόνιζε, τόσο πολύ, τη σημασία της "έξης", δηλαδή της πρακτικής άσκησης με στόχο τις καλές συνήθειες: επειδή, κανείς δεν μπορεί να κρίνει και να κριθεί, επειδή δεν ξέρουμε το "τέλος", τελικά, αυτό που μας καθορίζει είναι οι πράξεις που συνηθίζουμε να κάνουμε...

Εάν θέλει κάποιος να είναι συνετός, τότε θα πρέπει να κάνει συνετές πράξεις...

Εάν θέλει κάποιος να είναι δίκαιος, τότε θα πρέπει να κάνει δίκαιες πράξεις... 

Εάν θέλει κάποιος να είναι καλός, τότε θα πρέπει να κάνει καλές πράξεις...

(Εάν θέλει κάποιος να μην είναι φθονερός, τότε θα πρέπει να μην κάνει πράξεις με στόχο να βλάψει τους άλλους...)

Χ. Κ.

_______

*Αυτό το άρθρο, ανήκει στην κατηγορία "προωθώντας τη μάθηση", που είναι και η θεματική του μήνα Οκτωβρίου στο ιστολόγιο μας, επειδή στοχεύει στην αποσαφήνιση ορισμένων εννοιών... 

5 Οκτωβρίου: "Παγκόσμια Ημέρα των Εκπαιδευτικών", αφιέρωμα στον Ioannnes Amos Comenius

Ως Παγκόσμια Ημέρα των Εκπαιδευτικών, καθιερώθηκε η 5η Οκτωβρίου, από την UNESCO το 1994, για το σημαντικό ρόλο του εκπαιδευτικού στην κοινωνία. Για την αναφορά στους στόχους της σύγχρονης εκπαίδευσης, εκτιμώ ότι είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον, να παραθέσουμε ένα μικρό αφιέρωμα στον Ioannes Amos Comenius.

IOANNES AMOS COMENIUS

Ο Τσέχος φιλόσοφος (συγγραφέας, θεολόγος και παιδαγωγός) Ioannes Amos Comenius (1592-1670), θεωρείται ο πατέρας της σύγχρονης εκπαίδευσης και προς τιμήν του διεξάγονται τα ομώνυμα προγράμματα διακρατικών συνεργασιών των σχολείων. Το όνομά του, είναι σύμβολο της διεθνούς εκπαίδευσης και συνεργασίας. Πρόκειται για έναν θεωρητικό και ταυτόχρονα άνθρωπο της πράξης, με ιδέες που μπορούμε να πούμε ότι κατάγονται από τον Αριστοτέλη (έχοντας επηρεαστεί σημαντικά από τον εμπειρισμό και από τον Bacon) και οι οποίες, θεωρούμε ότι τον καθιστούν πρόδρομο της δια βίου μάθησης και της προοδευτικής διδασκαλίας, δηλαδή, της διδασκαλίας ανάλογα με τα στάδια της ανάπτυξης των παιδιών.

Ας συνοψίσουμε, όμως, μερικές από τις ιδέες του Τζον Αμός Κομένιους, που είναι τόσο εξαιρετικές, ιδιαίτερα, εάν λάβουμε υπόψη, ότι εκφράζουν τη σκέψη του 17ου αιώνα...

• Τα πάντα μπορούν να διδαχτούν στους πάντες με ένα σωστό πρόγραμμα και με βάση τις προηγούμενες γνώσεις, τις προσωπικές ενέργειες και τις αισθήσεις των ατόμων.
• Η παιδεία δεν αφορά, τελικά, μόνο το σχολείο και την οικογένεια αλλά ολόκληρη της κοινωνία κι όλες τις διαδικασίες που επιτελούνται σε αυτή. (Πρόκειται για την παιδεία και την καλλιέργεια, ως μια φιλοσοφική θεώρηση, που όλοι θα μπορούν να τη χρησιμοποιούν.)
• Οι γυναίκες είναι το ίδιο, ακόμη και περισσότερο, εύστροφες από τους άντρες και μπορούν να συμμετέχουν εξίσου σε αυτό το σύστημα εκπαίδευσης.
• Αυτό που αλλάζει όσο μεγαλώνουμε είναι, όχι τα αντικείμενα διδασκαλίας που θα πρέπει να παρουσιάζονται, αλλά οι τρόποι οι οποίοι μπορούμε να τα προσεγγίσουμε, οι οποίοι μάλλον επανοργανώνονται ή μετασχηματίζονται. Συνεπώς, η μάθηση θα πρέπει να ρυθμίζεται ανάλογα με τις ικανότητες των παιδιών ανά ηλικία.
• Η διδασκαλία δεν είναι μια διαδικασία προφορική, με την οποία ο ενήλικος γεμίζει το "πνεύμα" του παιδιού, αλλά μια διαδικασία που κινείται αυθόρμητα από το ενδιαφέρον του παιδιού να μάθει, διαδικασία στην οποία ο ενήλικος μπορεί να συμβάλλει προετοιμάζοντας κατάλληλα τα παιδιά.
• Δεν χρειάζεται μόνο η διδασκαλία και η αποστήθιση, αλλά και ο χρόνος μελέτης και προσωπικής αναζήτησης και ο ελεύθερος χρόνος.

• Ο Τζον Αμός Κομένιους, τόνιζε ιδιαίτερα τη σημασία της άσκησης μέσω της πράξης (προφανώς, αυτό που ο Αριστοτέλης ονόμαζε "έξη"): θεωρούσε ότι το σχολείο είναι ένα "εργαστήριο", όπου η πράξη πρέπει να είναι περισσότερη από τη θεωρία και το παράδειγμα θα πρέπει να προηγείται του κανόνα και
• θεωρούσε ότι τα μέτρα για την ανυπακοή των παιδιών θα πρέπει να είναι ήπια, αλλιώς πώς θα τους εμπνεύσουμε την αγάπη για τη μάθηση; "Ο μουσικός, χτυπάει με θυμό τις χορδές της κιθάρας του, όταν είναι ξεκούρδιστες;"

Φράσεις από το έργο του:

"Δεν είναι δυνατόν να βρεθεί κάποιο άτομο τόσο αδικημένο από τη φύση που να μην καταφέρνει λίγο λίγο να βελτιωθεί χάρη στην καλλιέργεια."

"[...]θα γνωρίζουν πώς θα οργανώνουν τις πράξεις τους και σε ποια όρια θα κινούνται και με ποιον τρόπο θα εκπληρώνει ο καθένας τα καθήκοντά του..."

"[...] Το πνεύμα πνέει όπου και όταν θέλει..." (Σημείωση: εδώ εννοεί ότι η εκπαίδευση θα πρέπει να είναι οικουμενική κι όχι ανάλογη με οικονομικά και κοινωνικά κριτήρια, όπως γινόταν στην εποχή του.) 

Με αυτήν την ευκαιρία, θα ήθελα να πω ένα ευχαριστώ σε όλους τους δασκάλους μου, σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης κι ακόμη, στους δασκάλους που γνώρισα κι έμαθα πράγματα από αυτούς αφού τέλειωσα το Πανεπιστήμιο...

Καλή και δημιουργική διδασκαλία σε όλους!

Χ. Κ.

Ένα ολοκληρωμένο αφιέρωμα στις ιδέες του Comenius, μπορείτε να αναζητήσετε στο "Jean Piaget: Περί Παιδαγωγικής", σε επιμ. Στ. Σαμαρτζή, Ελληνικά Γράμματα, 2000, Αθήνα